سقوط شدید و سریع بازار سهام آمریکا در سال ۱۹۸۷ یکی از تاریخیترین اتفاقات بازارهای مالی است. فشارهای فروش در اواخر ماه اکتبر سال ۱۹۸۷ به شدت افزایش یافت و سریعاً به سایر بازارهای سهام جهانی هم سرایت کرد. در پنج سال منتهی به سقوط سال ۱۹۸۷، شاخص داوجونز آمریکا سه برابر شده بود! روز ۱۹ اکتبر ۱۹۸۷ که به دوشنبه سیاه شناخته میشود، شاخص داوجونز در یک روز ۲۲٫۶ درصد سقوط کرد! این بزرگترین سقوط یک روزه شاخص در تاریخ بازار سهام آمریکا بود. این سقوط باعث نگرانی از بیثباتی اقتصادی در سرتاسر دنیا شد.
بعد از سقوط شدید بازار سهام آمریکا، فدرال رزرو و مراکز مبادلات سهام ماکنیسم توقف معاملات را اجرا کردند. مکانیسم توقف معاملات یا circuit breakers برای مقابله با سقوط شدید و سریع بازار سهام در آینده طراحی شد. طبق این مکانیسم اگر بازار سهام ۷ درصد سقوط کند، معاملات به مدت ۱۵ دقیقه متوقف خواهند شد.
چرا بازارهای سهام آمریکا سقوط کردند؟
تشدید تنشها در خلیجفارس، ترس از نرخهای بهره بالا، روند صعودی پنجساله بازار سهام آمریکا (بدون هیچگونه اصلاحی) و ورود معاملات خودکار و دیجیتالی به بازار دلایل اصلی سقوط شدید و سریع بازار سهام آمریکا بود. علاوه بر این عوامل اقتصادی دیگری هم در فشارهای فروش گسترده دخیل بودند. در سال ۱۹۸۵ طبق توافق Plaza Accord، فدرال رزرو با بانکهای مرکزی فرانسه، آلمان، انگلستان و ژاپن توافق کرده بود که ارزش دلار آمریکا را در بازارهای جهانی تضعیف کند تا کسری تجاری آمریکا با سایر کشورها را کنترل نماید. در اوایل سال ۱۹۸۷ آمریکا به هدف خود رسید و فاصله صادرات و واردات آمریکا به حداقل رسید.
در پنج سال منتهی به ۱۹۸۷، ارزش شاخص داوجونز (Dow Jones) سه برابر شده بود. در فوریه سال ۱۹۸۷ پنج بانک مرکزی بزرگ دنیا توافق Plaza را با توافق Louvre جایگزین کردند. طبق توافق جدید پنج بانک مرکزی بزرگ دنیا نرخهای برابری دلار آمریکا به سایر ارزها را به تعادل رساندند. در قرارداد Plaza دلار آمریکا عمداً تضعیف شده بود و همین تضعیف عمدی و مصنوعی دلار آمریکا موجب ایجاد حباب در بازارهای داخلی آمریکا شده بود. در واقع فدرال رزرو میخواست با تضعیف ارزش دلار، صادرات این کشور را بالا ببرد.
با توافق بعدی، ارزش دلار آمریکا تقویت شد و حباب به وجود آمده هم ترکید. فدرال رزرو آمریکا طبق توافق Louvre به کمک سیاستهای انقباضی (افزایش نرخ بهره) توانست در فصلهای دوم و سوم سال ۱۹۸۷ فشارهای فروش از دلار آمریکا را بردارد. در نتیجه این سیاستهای انقباضی، رشد حجم نقدینگی آمریکا هم از ماه ژانویه تا سپتامبر نصف شد. نرخهای بهره افزایش یافت و بازارهای سهام سقوط خود را از فصل سوم سال ۱۹۸۷ شروع کردند. هر چند سقوط بازارهای سهام بنا به عوامل زیادی تشدید شد، اما محرک اصلی سقوط بازار سهام آمریکا، سیاستهای انقباضی و رشد سریع ارزش دلار آمریکا بود. همین مسئله باعث بوجود آمدن بحران نقدینگی در بازار آمریکا شده بود.
بعد از دوشنبه سیاه ۱۹۸۷ چه اتفاقی افتاد؟
هر چند دوشنبه سیاه آسیب جدی بر بازارهای مالی آمریکا وارد کرد، اما بازار توانست تا ماه سپتامبر سال ۱۹۸۹ تمام افتهای خود را جبران کند. علاوه بر این اقتصاد آمریکا چندان آسیب جدی را متحمل نشد و حتی رکود اقتصادی کوچکی هم در کار نبود. در واقع فدرال رزرو آمریکا با کاهش نرخهای بهره و به تعادل رساندن بازارهای مالی از وقوع رکود اقتصادی جلوگیری کرده بود.
در آن زمان فدرال رزرو آمریکا اعلام کرده بود که آماده است وامهای زیادی را در اختیار مؤسسات مالی قرار دهد. رئیس وقت فدرال رزرو آمریکا (Alan Greenspan) در بیانیهای گفته بود که فدرال رزرو آماده است به عنوان منبع نقدینگی از سیستم مالی و اقتصادی آمریکا حمایت کند و نقدینگی لازم را در اختیار همه قرار دهد. حمایتهای فدرال رزرو باعث شد تا بانکهای تجاری بدون اینکه از ورشکستگی خود نگران شوند، به همه وام دهند. تأمین نقدینگی سیستم مالی و اقتصادی آمریکا باعث شد اعتمادها به اقتصاد آمریکا دوباره بهبود یابد و شرایط به حالت عادی باز گردد.
واکنش بازار طلا به دوشنبه سیاه ۱۹۸۷
در دوشنبه سیاه سال ۱۹۸۷ تنها بازار سهام سقوط نکرد. بازار طلا و سایر کالاهای اساسی هم سقوط کردند. بله طلا دارایی حافظ ارزش است و در جریانات ریسک گریزی بازارهای مالی رشد میکند. اما دورههایی هم وجود دارد که طلا مثل دستگاه ATM عمل میکند و سرمایهگذاران با فروش آن نقدینگی مورد نیاز خود را تأمین میکنند. در دوشنبه سیاه ۱۹۸۷ هم قیمت اونس طلای جهانی همراه با بازار سهام سقوط کرد. در روزهای بعد هم سرمایهگذاران هر چه که داشتند فروختند تا نقدینگی خود را بالا ببرند.
جیم وایکوف تحلیلگر ارشد تکنیکال بازار طلا در کیتکو دوشنبه سیاه ۱۹۸۷ را این گونه توصیف کرده است:
“روز جمعه (قبل از دوشنبه سیاه) قیمت آتی اونس طلای جهانی ۲٫۱ درصد افزایش یافت و به ۴۷۱٫۶۰ دلار رسید. روز دوشنبه سیاه هم قیمت اونس طلای جهانی ابتدا ۴٫۲ درصد بالا رفت و به ۴۹۱٫۵ دلار رسید. اما بعد از آن قمت طلا سقوط کرد و به ۴۸۱٫۷۰ و در ادامه به ۴۶۳٫۲۰ دلار رسید، که نشانگر افت ۵٫۸ درصدی طلا از اوج قیمتی روز دوشنبه بود. مردم میخواستند به هر طریقی که ممکن بود از بازار خارج شوند. با این حال در ماه دسامبر ۱۹۸۷ قیمت اونس طلای جهانی افزایش یافت و به ۵۰۲٫۳۰ دلار رسید.”